Kastelen in Langbroek

Kasteel Zuilenburg was vroeger, als een van de weinigen, niet van een leenheer afhankelijk. Vele bewoners met luisterrijke namen volgden elkaar in de loop der jaren op. Tot het kasteeltje in 1911 in publieke veiling kwam en verkocht werd aan de diaconie van de Nederlands Hervormde Gemeente te Overlangbroek.

Naast de kerk van Overlangbroek ligt in een grote tuin de bescheiden gerestaureerde edelmanswoning. Dit is het oudste stamslot van de familie van Zuylen. Een natuurstenen trap voert naar de hoofdingang op de eerste verdieping.

Zuilenburg ligt direct ten oosten van de kerk aan de noordkant van de Langbroekerwetering. In een lijst van ridderhofsteden uit het begin van de 17de eeuw werd het ‘Klein Zuilenburg’ genoemd, ter onderscheiding van het huis Zuilenburg of Ter Meer bij Maarssen.

Daarnaast bestaat het kasteel Weerdesteyn. Het kasteeltje ligt in dichte geboomte verscholen. Vermoedelijk is een lid van het geslacht van Proeys er in het begin van de 14e eeuw de stichter van geweest, gezien het feit dat het wapen van Proeys wordt gevoerd. Hoewel het ook mogelijk is dat een zekere Adam van Weerdesteyn of diens vader Philips de bouwer de stichter is geweest. De naam is afgeleid van het woord waard, in de betekenis van laag land (uiterwaard). En aan dat weerd is weer het woord steyn toegevoegd, als blijk van trots op het stenen bouwwerk.

Het kasteel bestaat slechts uit een vierkante donjon, omgeven door drie grachten en een poortgebouw. In 1347 is Weerdesteyn ingenomen geweest door Bisschop Jan van Arkel. Vele bezitters heeft Weerdesteyn gekend, voor het aan het eind van de 18e eeuw door vereving in het bezit komt van de familie Wijkerslooth, die zich sindsdien van Wijkerslooth van Weerdesteyn noemt en het kasteel nog steeds bezit. In 1870 werd het kasteel vernieuwd. Er kwam een terras met gietijzeren balustrade, de ramen werden veranderd en er werd een muur met een poort gebouwd.

Vervolgens ligt op een steenworp afstand van onze bed en breakfast het kasteel Walenburg. Dit kasteel behoort bij de kastelen Sandenburg en Groenesteyn. Vroeger werd Walenburg Walensteyn genoemd. Aan de toren van het kasteel stond een prachtig gebouwde woonvleugel die in 1966 werd afgebroken en in oude steen herbouwd door de beroemde architect E.A. Canneman van de Rijksdienst voor Monumentenzorg. Na zijn pensionering heeft hij zelf lange tijd als huurder hier gewoond. Het eerste deel van de naam Walenburg komt van ‘wiel’, dat poel betekent. In de lange reeks duikt ook de naam De Ridder op, die ook bij Sandenburg en Groenesteyn tegenkomen. Maar in 1574 maakte Nicolaas de Ridder, destijds de eigenaar, grote schulden en moest hij de Walenburg verkopen. Het moet er toen al vervallen uit hebben gezien. Latere eigenaren besteedden al even weinig aandacht aan het uiterlijk, tot het in 1803 in het bezit kwam van Baron Van Lynden van Sandenburg. Deze liet de aanbouwsels en de stenen poort slopen en tegen de toren een boerderij bouwen.

Kasteel Sterkenburg heeft een zware ronde toren, die nog zijn middeleeuwse uiterlijk bezit. De rest is in de 19e eeuw helemaal verbouwd. Gijsbrecht van Wulven is de stichter geweest. Zijn zoon Ernst ging zich Van Sterkenburg noemen. Uit de lange reeks van bewoners van het kasteel halen we enkele namen van mensen, die tot verbeelding spreken. Daar is dan Anton van Aeswijn, die op 32-jarige leeftijd in 1647 in het bos van Sterkenburg werd vermoord. Zijn lichaam werd pas twee dagen later gevonden en zijn dood is nooit opgehelderd, hoewel zich in het huisarchief een brief bevindt met bepaalde vermoedens. Daar blijft het dan bij. Het kon niet uitblijven, er ontstond naar aanleiding hiervan een spookverhaal. In zijn gedicht ‘de Huisbewaarder’ schreef Achterberg immers: ’s nachts daalt een vrouwenschim de trappen neer, beschouwt langdurig ieder onderdeel en lost op in het geheel’. Dit gedeelte van zijn gedicht schijnt op Sterkenburg te slaan.

Uit de lange reeks kasteelheren spreekt meneer K.J.F.C. Kneppelhout tot onze verbeelding, hij kocht Sterkenburg in 1848. Deze Kneppelhout was namelijk een broer van de bekende schrijver Johannes Kneppelhout, die onder het pseudoniem ‘klikspaan’, ‘studententypen en studentenleven’ schreef. Voor de tweede keer vonden grote verbouwingen plaats. En de familie verbond de naam van het kasteel aan de familienaam: Kneppelhout van Sterkenburg. In 1978 werd het kasteel door de nazaten verkocht aan dee heer H. de Groot, die het kasteel splitste in diverse wooneenheden. De ronde toren is nog 13e eeuws. De smalle ramen van de donjon waren bedoeld als bescherming tegen beschieting met pijlen. De rest van het huis is 19e eeuws.

In 1248 werd als bezitter van kasteel Rhijnestein vermeld ridder Steven van Wijk. Diens zoon ridder Daem van Bloemenweerde vinden we vermeld in 1303. Gijsbert, weer een zoon van deze Daem, verkocht Rhijnestein in 1361. De nieuwe bewoner werd Gijsbert van Abcoude ten behoeve van Margaretha van Arckel, met de bepaling, dat bij haar dood deze ‘leenwerve’ aan Johan zou komen, de bastaardzoon van Johan van Arkel, Bisschop van Utrecht.

Jan van Rhijnestein betrekt het huis in 1368. Hij was een bijzonder onrustig heerschap en raakte al gauw in moeilijkheden verwikkeld. Hij trok ten strijde tegen Koning Karel van Frankrijk en nam in 1387 twee Franse goudsmeden gevangen die hij uit Henegouwen meesleepte naar Cothen. In 1395 trok hij als bondgenoot van Reinoud van Coevorden op tegen Bisschop Frederik van Blankenheim en weer een jaar later was hij in een oorlog verwikkeld tegen Hendrik van Vianen en de Burggraaf van Utrecht. Jan plunderde de goederen van de burggraaf, maar werd toch naar zijn kasteel teruggedreven. Het kasteel werd belegerd, het eindigde ermee dat Jan zich moest overgeven. Toen werd het hele kasteel verwoest, op een vierkante toren en een voorburcht na.

Het vernielde kasteel werd nu een leen van Sweder van Vianen. Deze Sweder liet de toren herstellen en nadat de vrede gesloten was droeg hij het weer over aan de erfgenamen van heer Jan. Weer volgen diverse heren als eigenaar elkaar op tot het in het midden van de 14e eeuw aan een Ridder van Groenesteyn kwam. Na jaren werd naast de vierkante toren een huis met trapgevels gebouwd, dat weer in 1810 werd gesloopt. Het stalgebouw was begin 19e eeuw woonhuis en de slotheer huisde in de voorburcht, in het poortgebouw dat er nu nog staat. In 1873-74 werd een eenvoudig huis aan de oude toren gebouwd, in 1887 volgde een tweede toren, zodat het geheel weer symmetrisch werd. Alleen de oude toren met zijn meters dikke muren is dus nog origineel. Sinds 1827 bewoont de familie Van Beek Calkoen het kasteel.

Van kasteel Lunenburg is het onduidelijk wanneer het is gebouwd. Aanvankelijk was het een woontoren met één morgen land (ca. 0,84 ha.). De eerste vermelding ervan vinden we in 1340. In een lange rij van leenmannen komen we Gijsbert De Ridder tegen, de erfgenaam van Sandenburg. In 1563 moest Willem de Ridder het kasteeltje verkopen, omdat hij door verkwisting aan lager wal was geraakt.

In 1860 liet de toenmalige eigenaar de woonvleugels en stalgebouwen, die in 1680 aan de toren waren gebouwd, slopen en de gracht dempen. De toren werd onderdeel van een groot landhuis. Tegen het eind van de 19e eeuw is de Lunenburg een poos verhuurd geweest aan Maarten Maartenz (de schrijver van der Poorten Schwartz). Van 1925 tot 1931 werd de Lunenburg bewoond door Reinier van Eibergen Santhagens, die het kasteel van modern comfort liet voorzien. Toen kwam de oorlog. In september 1944 werden er legerauto’s op de plaats onder de hoge bomen gestald. Dat werd de Lunenburg noodlottig. De geallieerden bombardeerden het kasteel en maakten het onbewoonbaar.

Meneer E.R. van Eibergen Santhagens overleed in 1958 en liet het landgoed na aan zijn particuliere secretaris. Maar geld voor restauratie was er niet, het scheelde niet veel of de restanten waren gesloopt. De vergunning daartoe was al aangevraagd, maar de Stichting tot behoud van de Lunenburg slaagde erin, met steun van Monumentenzorg en grote particuliere offers, het huis te herstellen. De toren staat nu weer vrij op een eilandje in het water. Net als vroeger voert een trap naar de eerste verdieping. De bijgebouwen zijn ingericht tot woonhuis, sauna en zwembad. Na de restauratie van 1968 – 1970 is de huidige eigenaar P. Fentener van Vlissingen. De prachtig aangelegde tuinen worden bij hoge uitzondering voor het publiek opengesteld ten bate van een goed doel. Het is een puur genoegen door deze tuinen te dwalen, met hun vijvers in yin en yang vorm en de harmonische overgang van cultuurtuin in natuurlijk landschap.

Kasteel Hindersteyn dateert uit ca. 1300. De stichter ervan was lid van het geslacht Van Wulven. Hindersteyn wordt als leen van het Sticht genoemd in 1315. In 1458 beleent bisschop David van Bourgondië Jan, een bastaardzoon van Jacob van Gaesbeek en Willem van Suermont, met Hindersteyn. Maar in 1463 doen zij afstand van het leen.

Na een reeks van eigenaren treffen we het in 1682 aan als eigendom van Mechteld van Reede, douairière van Gijsbert van Hardenbroek. Haar zoon liet Hindersteyn in 1712 verkopen. In 1847 krijgt het kasteel het uiterlijk dat het nu nog heeft. Het oude huis werd afgebroken en het nieuwe kreeg een pseudomiddeleeuws uiterlijk met neogotische kruiskozijnen. Boven de voorgevel heeft men toen de wapens aangebracht van Baron van Zuylen van Nyevelt en diens echtgenote, de gravin Van Bylandt, die ooit eigenaren van het kasteel waren.

Zuilenburg ligt direct ten oosten van de kerk aan de noordkant van de Langbroekerwetering. In een lijst van ridderhofsteden uit het begin van de 17de eeuw werd het ‘Klein Zuilenburg’ genoemd, ter onderscheiding van het huis Zuilenburg of Ter Meer bij Maarssen.

Officieel is de Leeuwenburg eigenlijk geen kasteel, maar een 17e eeuws landhuis. Het omringende bos is opengesteld voor publiek. Het landhuis werd in 1657 gebouwd in opdracht van Gerard Zoudenbalch en droeg toen ook die naam. Van het oude huis Zoudenbalch weten we echter niets meer. Vermoedelijk is op de grondvesten ervan het nieuwe huis gebouwd in ongeveer 1670. Sindsdien wordt het huis de Leeuwenburg genoemd. Het is dus aanmerkelijk jonger dan de overige kastelen.

Een brede statietrap voert naar de voordeur. Links en rechts daarvan staan grote tuinvazen. Voor het huis ligt nu een groot plein, vroeger was het geheel omgracht en toegankelijk via een grote boven- en onderbrug. Geslachtenlang is het huis nu in bezit van de jonkheren De Beaufort. Na de oorlog is er korte tijd een dertigtal bejaarden in gehuisvest geweest. Tegenwoordig woont de familie er weer zelf. Recht tegenover de Leeuwenburg staat een merkwaardig bouwsel, een soort kapelletje uit de 19e eeuw. Het behoort tot de bezittingen van de eigenaren van de Leeuwenburg, maar wordt nu alleen nog maar gebruikt als duiventil. Eens lag op dit terrein kasteel Molensteyn, waarvan we weten, dat het na de reformatie dienst heeft gedaan als schuilkerk voor de Rooms-katholieken uit dit gebied. In 1748 wordt vermeld, dat een kanunnik van het kapittel van St. Marie bezitter is van eenlustplaats Leeuwenburg, alsmede van de woonplaats Molensteyn. Enkele zeer oude boerderijen en het kappelletje is alles wat er rest.

Alles wat nog is overgebleven van kasteel Groenesteyn, dat in de 19e eeuw vlak aan het water stond, is een merkwaardig poortje op een brug over de Wetering. De stichter van Groenesteyn was vermoedelijk Willem de Ridder van Groenesteyn. Het goed bleef vanaf het midden van de 15e eeuw vele generaties in de familie tot in 1730, toen één van de nazaten kamerheer werd van de Keurvorst van Mainz en daarom in Duitsland ging wonen en het kasteeltje verkocht.

Door vereving kwam het goed in het bezit van de graaf Van Lynden van Sandenburg, indertijd Commissaris der Koningin, die op het kasteel Sandenburg woonde. De laatste bewoonster was Anna Wilhelmina Barones van Lynden die in 1847 overleed. Het kasteel raakte daarna in verval en werd in 1862 gesloopt.
Toen de Commissaris van de Koningin afscheid nam als Commissaris, heeft de Utrechtse Kastelenstichting het poortje laten restaureren. Boven de ingang zien we de 18e eeuwse wapensteen met het wapen van De Ridder. Het bovenste gedeelte van het poortgebouw deed dienst als duiventil.
Dat poortje heeft voor de bewoners van de Langbroekerdijk altijd een bijzondere betekenis gehad, door het eraan verbonden spookverhaal.

Vroeger, toen het kasteel nog in volle glorie aan de Wetering stond, werden ’s avonds om 10 uur de deuren in het poortje afgesloten. Men zegt, dat eens op een warme zomernacht, twee meisjes uit het kasteel het poortje hebben geopend en naar buiten zijn geglipt om langs het water te spelen. Door een noodlottig ongeval, waarvan niemand de oorzaak kent, zijn ze te water geraakt en verdronken. Sindsdien deed zich het merkwaardige verschijnsel voor, dat op warme zomeravonden de poort vanzelf open ging en twee schimmen doorliet, die daarna geruime tijd langs de waterkant in het gras werden gezien. Toch waren ’s morgens, als de poortwachter naar buiten kwam, de deuren weer gesloten. En de bewoners van de omliggende boerderijen bezwoeren, dat ze de meisjes die nacht langs het water hadden gezien. De deuren zijn na de restauratie niet meer aangebracht.